数学杂志  2015, Vol. 35 Issue (4): 933-940   PDF    
扩展功能
加入收藏夹
复制引文信息
加入引用管理器
Email Alert
RSS
本文作者相关文章
周琴
椭圆型奇异摄动问题差分格式的一致收敛性分析
周琴    
湖南涉外经济学院信息科学与工程学院, 湖南 长沙 410205
摘要:本文研究了一类椭圆型奇异摄动问题.利用Bakhvalov-Shishkin网格上的差分方法, 获得了数值解一致一阶收敛于真解的结果.
关键词奇异摄动    Bakhvalov-Shishkin网格    差分格式    比较定理    一致收敛    
ANALYSIS OF UNIFORM CONVERGENCE FOR DIFFERENCE SCHEME OF AN ELLIPTIC SINGULARLY PERTURBED PROBLEM
ZHOU Qin    
School of Information Science and Engineering, Hunan International Economics University, Changsha 410205, China
Abstract: In this article, we study an elliptic singularly perturbed problem.By using the difference method on the Bakhvalov-Shishkin mesh, we prove that the numerical solution is uniformly first-order convergent to the exact solution.
Key words: singular perturbation     Bakhvalov-Shishkin mesh     difference scheme     comparison theory     uniformly convergence    
1 引言

在许多实际问题中, 例如物理、化学、气象、地质及生物等领域会遇到大量的非线性奇异摄动问题.近年来, 关于对流扩散奇异摄动问题和一维奇异摄动问题, 已有了较多的研究成果, 如文献[1, 3]等.而相对来说, 二维奇异摄动问题方面的研究成果较少.如文献[4]考虑了一类椭圆型奇异摄动问题, 证明了该问题的解可分解为四部分, 并给出了每部分解的导数界.文献[5]和文献[6]在层适应网格上, 运用有限元方法分析二维奇异摄动问题, 给出了数值解的误差界.另外, 文献[7]考虑了一类含两个小参数的二维问题, 给出了解的一种分解形式.

我们考虑一类椭圆型奇异摄动对流扩散问题:

$ \begin{equation}\label{4.1} \left\{ \begin{aligned} &Lu:=-\varepsilon (\frac{\partial^2u}{\partial x^2}+ \frac{\partial^2u}{\partial y^2})+b_1(x, y)\frac{\partial u}{\partial x}+b_2(x, y)\frac{\partial u}{\partial y}+c(x, y)u\\& \hspace{0.25in}=f(x, y), \ \ \ (x, y)\in \Omega=(0, 1)^2, \\&u|_\Gamma=g(x, y), \ \ \ \Gamma=\partial\Omega, \end{aligned} \right.\end{equation} $ (1.1)

其中 $\varepsilon$是一个常数, 满足 $0<\varepsilon\ll 1$.系数 $b_1$ $b_2$ $c$ $f$充分光滑, 且存在常数 $\beta_1$ $\beta_2$使得 $b_1(x, y)\geq2\beta_1> 0$, $b_2(x, y)\geq2\beta_2> 0$, $c(x, y)\geq 0$.

对于问题(1.1) 的一种特殊形式, 文献[5]用有限元方法得到的数值解非一致收敛于真解.而我们构造了问题(1.1) 的差分格式, 在Bakhvalov-Shishkin网格(简称B-S网格, 见文献[2])上分析问题, 通过构造网格函数并利用比较定理(见文献[1])等证明了数值解一致一阶收敛于真解.最后, 我们通过数值实验验证了理论结果.文中 $C$在不同处可代表不同的常数.

2 差分格式和网格

$N$为整数, 我们首先在网格 $W_{N, N}=\{(x_i, y_j)|0=x_0<x_1<\cdot\cdot\cdot<x_N=1, ~0=y_0<y_1<\cdots<y_N=1 \}$上考虑问题(1.1).

$h_{x, i}=x_i-x_{i-1}, ~\hbar_{x, i}=(h_{x, i}+h_{x, i+1})/2, $ $h_{y, j}=y_j-y_{j-1}, ~\hbar_{y, j}=(h_{y, j}+h_{y, j+1})/2, $对任意函数 $v(x, y)$定义

$ \begin{eqnarray*}&& D_xv_{ij}=\frac{v_{ij}-v_{i-1, j}}{h_{x, i}}, ~ \delta^2_{xx}v_{ij}=\frac{D_xv_{i+1, j}-D_xv_{ij}}{\hbar_{x, i}}, \\ && D_yv_{ij}=\frac{v_{ij}-v_{i, j-1}}{h_{y, j}}, ~ \delta^2_{yy}v_{ij}=\frac{D_yv_{i, j+1}-D_yv_{ij}}{\hbar_{y, j}}, \end{eqnarray*} $

其中 $v_{ij}=v(x_i, y_j)$.则可构造问题(1.1) 的差分格式如下:

$ \begin{equation}\label{4.6}\left\{ \begin{aligned}&L^{N, N}u_{ij}^{N, N}:=-\varepsilon (\delta^2_{xx}u_{ij}^{N, N} +\delta^2_{yy}u_{ij}^{N, N})+b_{1, ij}D_xu_{ij}^{N, N}+b_{2, ij}D_yu_{ij}^{N, N} +c_{ij}u_{ij}^{N, N}\\&\hspace{0.52in}\ \ \ =f_{ij}~~(1\leq i\leq N-1, 1\leq j\leq N-1), \\&u_{0j}^{N, N}=g_{0j}, ~ u_{Nj}^{N, N}=g_{Nj}, ~u_{i0}^{N, N}=g_{i0}, ~ u_{iN}^{N, N}=g_{iN}, \end{aligned} \right.\end{equation} $ (2.1)

其中 $b_{1, ij}={b_1}(x_i, y_j), ~b_{2, ij}={b_2}(x_i, y_j), ~ c_{ij}=c(x_i, y_j), ~f_{ij}=f(x_i, y_j), ~g_{ij}=g(x_i, y_j)$.我们将差分格式(2.1) 求得的解 $u_{ij}^{N, N}$作为问题(1.1) 的数值解.

由文献[4]和文献[5], 我们有以下引理.

引理2.1  设系数 $b_1$ $b_2$ $f$满足一定的光滑性条件, 则问题(1.1) 的解可以分解为 $u=E+E_1+E_2+E_3$, 且有

$ \begin{eqnarray*}&& \left|\frac{\partial^{i+j}E}{\partial x^i\partial y^j}\right|\leq C, ~~ \left|\frac{\partial^{i+j}E_1}{\partial x^i\partial y^j}\right|\leq C\varepsilon^{-i}e^{-\beta_1 (1-x)/\varepsilon}, \\ && \left|\frac{\partial^{i+j}E_2}{\partial x^i\partial y^j}\right|\leq C\varepsilon^{-j}e^{-\beta_2 (1-y)/\varepsilon}, ~~ \left|\frac{\partial^{i+j}E_3}{\partial x^i\partial y^j}\right|\leq C\varepsilon^{-(i+j)}e^{-(\beta_1 (1-x)+\beta_2 (1-y))/\varepsilon}, \end{eqnarray*} $

其中 $0\leq i\leq 2, ~0\leq j\leq 2$, 并且对所有的 $(x, y)\in\Omega$, 有

$ \begin{eqnarray*}&& \left|LE_1(x, y)\right|\leq C\varepsilon e^{-\beta_1 (1-x)/\varepsilon}, \\ && \left|LE_2(x, y)\right|\leq C\varepsilon e^{-\beta_2 (1-y)/\varepsilon}, \left|LE_3(x, y)\right|\leq C\varepsilon e^{-(\beta_1 (1-x)+\beta_2 (1-y))/\varepsilon}.\end{eqnarray*} $

引理2.2  设 $u$的三阶偏导存在, 则

$ \begin{eqnarray*}&& |(L^{N, N}u)_{ij}-(Lu)_{ij}| \leq C(\varepsilon \int_{x_{i-1}}^{x_{i+1}} \left|\frac{\partial^3u(x, y_j)}{\partial x^3}\right|dx\\&& +\int_{x_{i-1}}^{x_{i}}\left|\frac{\partial^2u(x, y_j)}{\partial x^2}\right|dx+\varepsilon \int_{y_{j-1}}^{y_{j+1}} \left|\frac{\partial^3u(x_i, y)}{\partial y^3}\right|dy +\int_{y_{j-1}}^{y_{j}}\left|\frac{\partial^2u(x_i, y)}{\partial y^2}\right|dy).\end{eqnarray*} $

  由定义, 有

$ \begin{eqnarray*} (L^{N, N}u)_{ij}-(Lu)_{ij}&=&[-\varepsilon (\delta^2_{xx}u_{ij} +\delta^2_{yy}u_{ij})+b_{1, ij}D_xu_{ij}+b_{2, ij}D_yu_{ij} +c_{ij}u_{ij}]\\&&-[-\varepsilon (\frac{\partial^2u}{\partial x^2}+ \frac{\partial^2u}{\partial y^2})+b_1(x, y)\frac{\partial u}{\partial x}+b_2(x, y)\frac{\partial u}{\partial y}+c(x, y)u]_{ij} \\&=&-\varepsilon(\delta^2_{xx}u_{ij}-(\frac{\partial^2u}{\partial x^2})_{ij}) +b_{1, ij}(D_xu_{ij}-(\frac{\partial u}{\partial x})_{ij})\\&&- \varepsilon(\delta^2_{yy}u_{ij}-(\frac{\partial^2u}{\partial y^2})_{ij}) +b_{2, ij}(D_yu_{ij}-(\frac{\partial u}{\partial y})_{ij}), \end{eqnarray*} $

再由文献[1]引理2易知结论成立.证毕.

$N$为偶数, $\tau_1 =\sigma \varepsilon\ln N/\beta_1$, $\tau_2 =\sigma \varepsilon\ln N/\beta_2$, 其中 $\sigma$为与 $\varepsilon$ $N$无关的正常数, 且 $\sigma\geq1$.我们将区域 $\Omega$分解为四个子区域 $\Omega=\Omega_{11} \cup\Omega_{12}\cup\Omega_{21}\cup\Omega_{22}$, 其中

$ \begin{eqnarray*}&& \Omega_{11}=[0, 1-\tau_1]\times[0, 1-\tau_2], ~\Omega_{12}=[0, 1-\tau_1]\times[1-\tau_2, 1], \\ && \Omega_{21}=[1-\tau_1, 1]\times[0, 1-\tau_2], ~\Omega_{12}=[1-\tau_1, 1]\times[1-\tau_2, 1].\end{eqnarray*} $

我们将一维的B-S网格(见文献[2])扩展到二维, 网格生成函数为

$ \begin{equation} x(\xi)=\left\{ \begin{array}{l} 2(1-\dfrac{\sigma\varepsilon}{\beta_1}\ln N)\xi, \ &\xi\in [0, 1/2], \\ 1+\dfrac{\varepsilon }{\beta_1}\ln[1-2(1-N^{-\sigma})(1-\xi)], \ ~~~&\xi\in [1/2, 1], \end{array} \right.\label{bs2_x}\end{equation} $ (2.2)
$\begin{equation} y(\xi)=\left\{ \begin{array}{l} 2(1-\dfrac{\sigma\varepsilon}{\beta_2}\ln N)\xi, \ &\xi&\in [0, 1/2], \\ 1+\dfrac{\varepsilon }{\beta_2}\ln[1-2(1-N^{-\sigma})(1-\xi)], \ ~~~&\xi&\in [1/2, 1]. \end{array} \right.\label{bs2_y}\end{equation} $ (2.3)

由网格生成函数, 得到以下的网格分布:

$ \begin{equation} x_i=\left\{ \begin{array}{l} 2(1-\dfrac{\sigma\varepsilon}{\beta_1}\ln N)\dfrac{i}{N}, &\ i=0, 1, \cdot\cdot\cdot, N/2, \\ 1+\dfrac{\varepsilon }{\beta_1}\ln[1-2(1-N^{-\sigma})(1-\dfrac{i}{N})], &\ i=N/2+1, \cdots, N, \end{array} \right.\label{4.8}\end{equation} $ (2.4)
$ \begin{equation} y_j=\left\{ \begin{array}{l} 2(1-\dfrac{\sigma\varepsilon}{\beta_2}\ln N)\dfrac{j}{N}, \ &j=0, 1, \cdot\cdot\cdot, N/2, \\ 1+\dfrac{\varepsilon }{\beta_2}\ln[1-2(1-N^{-\sigma})(1-\dfrac{j}{N})], \ &j=N/2+1, \cdot\cdot\cdot, N. \end{array} \right.\label{4.9}\end{equation} $ (2.5)

引理2.3  当 $i=1, 2, \cdot\cdot\cdot, N/2$时, $h_{x, i}\leq 2N^{-1}, ~h_{x, \frac{N}{2}+i}\leq \dfrac{2\varepsilon}{i\beta_1}\leq CN^{-1}$.当 $j=1, 2, \cdot\cdot\cdot, N/2$时, $h_{y, j}\leq 2N^{-1}, ~h_{y, \frac{N}{2}+j}\leq \dfrac{2\varepsilon}{j\beta_2}\leq CN^{-1}$.

  由文献[2]引理1即得.

引理2.4  定义网格函数 $S_{ij}=\hat{S}_i\bar{S}_j$, 其中 $\hat{S}_0=\bar{S}_0=1$, $\hat{S}_i=\prod\limits_{k=1}^{i}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon}), ~i=1, 2, \cdot\cdot\cdot, N$, $\bar{S}_j=\prod\limits_{k=1}^{j}(1+\dfrac{\beta_2 h_{y, k}}{\varepsilon}), ~j=1, 2, \cdot\cdot\cdot, N, $

$ \begin{eqnarray} L^{N, N}\hat{S}_i\geq \dfrac{C}{\varepsilon}\hat{S}_{i-1}, ~~i=1, 2, \cdots, N; ~~~L^{N, N}\bar{S}_j\geq \dfrac{C}{\varepsilon}\bar{S}_{j-1}, ~~j=1, 2, \cdots, N; \label{j}\end{eqnarray} $ (2.6)
$ \begin{eqnarray}L^{N, N}S_{ij}\geq \dfrac{C}{\varepsilon^2}S_{i-1, j-1}, ~~ ~i=1, 2, \cdot\cdot\cdot, N, ~j=1, 2, \cdots, N.\label{ij}\end{eqnarray} $ (2.7)

  由文献[1]引理5, 易知(2.6) 式成立.

由差分定义知, $D_x\hat{S}_i=\dfrac{\beta_1}{\varepsilon}\hat{S}_{i-1}$, $\delta^2_{xx}\hat{S}_i=\dfrac{\beta_1^2h_{x, i}}{\varepsilon^2\hbar_{x, i}}\hat{S}_{i-1}$, 从而必然存在常数 $0<\rho_1<1$, 使得 $\delta^2_{xx}\hat{S}_i \leq\dfrac{2\beta_1^2\rho_1}{\varepsilon^2}\hat{S}_{i-1}$.同理有 $D_y\bar{S}_j=\dfrac{\beta_2}{\varepsilon}\bar{S}_{j-1}$, 且存在常数 $0<\rho_2<1$, 使得 $\delta^2_{yy}\bar{S}_j \leq\dfrac{2\beta_2^2\rho_2}{\varepsilon^2}\bar{S}_{j-1}$.又由 $\hat{S}_i$ $\bar{S}_j$定义, 有 $\hat{S}_i=\dfrac{C}{\varepsilon}\hat{S}_{i-1}$, $\bar{S}_j=\dfrac{C}{\varepsilon}\bar{S}_{j-1}$.再由条件 $b_1(x, y)\geq2\beta_1> 0$, $b_2(x, y)\geq2\beta_2> 0$, $c(x, y)\geq 0$和算子 $L^{N, N}$定义有

$ \begin{eqnarray*} L^{N, N}S_{ij}&\geq&-\varepsilon(\bar{S}_j\dfrac{2\beta_1^2\rho_1}{\varepsilon^2}\hat{S}_{i-1} +\hat{S}_i\dfrac{2\beta_2^2\rho_2}{\varepsilon^2}\bar{S}_{j-1}) +2\beta_1\bar{S}_j\dfrac{\beta_1}{\varepsilon}\hat{S}_{i-1} +2\beta_2\hat{S}_i\dfrac{\beta_2}{\varepsilon}\bar{S}_{j-1} \\ &\geq&\dfrac{C}{\varepsilon^2}S_{i-1, j-1}~~(i=1, 2, \cdots, N, ~j=1, 2, \cdots, N). \end{eqnarray*} $

证毕.

3 收敛性分析

本节我们将证明差分格式(2.1) 在网格(2.4)-(2.5) 上求得的数值解一致一阶收敛于真解.由引理2.1知, 问题(1.1) 的解可以分解为四部分.同样, 差分格式(2.1) 的解也可以分为相应的四部分, 则有 $u^{N, N}_{ij}=E^{N, N}_{ij}+E_{1, ij}^{N, N}+E_{2, ij}^{N, N}+E_{3, ij}^{N, N}$, 并且

$ \begin{eqnarray}L^{N, N}E^{N, N}_{ij}=(LE)_{ij}, ~L^{N, N}E_{1, ij}^{N, N}=(LE_1)_{ij}, \label{4.50}\end{eqnarray} $ (3.1)
$ \begin{eqnarray} L^{N, N}E_{2, ij}^{N, N}=(LE_2)_{ij}, ~L^{N, N}E_{3, ij}^{N, N}=(LE_3)_{ij}, \label{4.51}\end{eqnarray} $ (3.2)

这里 $E^{N, N}_{ij}$ $E_{1, ij}^{N, N}$ $E_{2, ij}^{N, N}$ $E_{3, ij}^{N, N}$分别与 $E$ $E_1$ $E_2$ $E_3$具有相同的边界条件.易知

$ \begin{eqnarray}|u(x_i, y_j)-u^{N, N}_{ij}|&\leq&|E(x_i, y_j)-E^{N, N}_{ij}| +|E_1(x_i, y_j)-E_{1, ij}^{N, N}|\nonumber\\&&+|{E_2}(x_i, y_j)-E_{2, ij}^{N, N}| +|{E_3}(x_i, y_j)-E_{3, ij}^{N, N}|. \label{4.52}\end{eqnarray} $ (3.3)

下面我们分别估计这四部分的误差.

定理3.1  光滑部分 $E$误差满足

$ \begin{equation}|E(x_i, y_j)-E^{N, N}_{ij}|\leq CN^{-1}, ~(x_i, y_j)\in\Omega.\label{4.21}\end{equation} $ (3.4)

  由引理2.1和引理2.2, 有

$ \begin{eqnarray*}|L^{N, N}(E(x_i, y_j)-E^{N, N}_{ij})|&=&|(L^{N, N})E(x_i, y_j)-(L E)_{ij})|\\ &\leq&C[\varepsilon(h_{x, i}+h_{x, i+1}+h_{y, j}+h_{y, j+1})+h_{x, i}+h_{y, j}]\\ &\leq&C H, \end{eqnarray*} $

其中 $H=\max\{\max\limits_i h_{x, i}, \max\limits_j h_{y, j}\}$.

$q_i=\dfrac{C H}{2\beta_1}x_i$, 则有 $|L^{N, N}(E(x_i, y_j)-E^{N, N}_{ij})|\leq C H\leq L^{N, N}q_i.$由比较定理得 $|E(x_i, y_j)-E^{N, N}_{ij}|\leq q_i\leq C H.$又由引理2.3, 有 $H\leq CN^{-1}$, 从而有 $|E(x_i, y_j)-E^{N, N}_{ij}|\leq C N^{-1}.$证毕.

定理3.2   $E_1$部分误差满足

$ \begin{equation}|E_1(x_i, y_j)-E_{1, ij}^{N, N}|\leq CN^{-1}(1+\varepsilon), ~(x_i, y_j)\in\Omega.\label{4.22}\end{equation} $ (3.5)

  将区域 $\Omega$分成 $\Omega_{11} \cup\Omega_{12}$ $\Omega_{21}\cup\Omega_{22}$两部分来证明.首先考虑 $\Omega_{11} \cup\Omega_{12}$部分, 此时 $i=1, 2, \cdots, N/2, ~ j=1, 2, \cdots, N-1$.由(3.1) 式以及引理2.1、引理2.4有

$ \begin{eqnarray*}|L^{N, N}E_{1, ij}^{N, N}|&=&|LE_1(x_i, y_j)|\leq C\varepsilon e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon} \leq C\varepsilon \prod\limits_{k=1}^{N}(1+ \dfrac{\beta_1h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}\hat{S}_i\\ &\leq&C\varepsilon^2\prod\limits_{k=1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}L^{N, N}\hat{S}_{i+1} \leq C\prod\limits_{k=1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}L^{N, N}\hat{S}_{i+1}. \end{eqnarray*} $

由比较定理, 有 $|E_{1, ij}^{N, N}|\leq C\prod\limits_{k=i+2}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}.$又由引理2.1, 有

$ |E_1(x_i, y_j)|\leq Ce^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon} < C\prod\limits_{k=i+2}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}. $

因此, 当 $(x_i, y_j)\in\Omega_{11} \cup\Omega_{12}$时,

$ \begin{equation}|E_1(x_i, y_j)-E_{1, ij}^{N, N}| \leq C\prod\limits_{k=i+2}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1} \leq C\prod\limits_{k=N/2+2}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}.\label{4.24}\end{equation} $ (3.6)

再由引理2.3, 有

$ \begin{eqnarray}\ln [\prod\limits_{k=\frac{N}{2}+2}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})]&=&\sum\limits_{k=\frac{N}{2}+2}^{N}\ln(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon}) \geq \sum\limits_{k=\frac{N}{2}+2}^{N}[\frac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon}-\frac{1}{2}(\frac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^2]\nonumber\\ &\geq&\frac{\beta_1}{\varepsilon}-\frac{1}{2} \sum\limits_{k=\frac{N}{2}+2}^{N}(\frac{2}{k})^2 \geq \sigma \ln N-C.\label{3.53} \end{eqnarray} $ (3.7)

$\sigma \geq 1$, 有 $\prod\limits_{k=N/2+2}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}\leq CN^{-1}$, 所以

$ \begin{equation}|E_1(x_i, y_j)-E_{1, ij}^{N, N}| \leq CN^{-1}, ~(x_i, y_j)\in\Omega_{11} \cup\Omega_{12}.\label{4.25}\end{equation} $ (3.8)

下面考虑 $\Omega_{21}\cup\Omega_{22}$区域, 此时 $i=N/2+1, \cdots, N-1, ~j=1, 2, \cdots, N-1$.由引理2.1至引理2.4以及网格函数(2.2) 和网格分布(2.4), 有

$ \begin{eqnarray*}& &|L^{N, N}(E_1(x_i, y_j)-E_{1, ij}^{N, N})|\\ &=& |(L^{N, N}){E_1}(x_i, y_j)-(L {E_1})_{ij})| \leq C(\varepsilon^{-2}\int_{x_{i-1}}^{x_{i+1}}e^{-\beta_1 (1-x)/\varepsilon} dx+\int_{y_{j-1}}^{y_{j+1}}e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon}dy)\\ &\leq & C(\varepsilon^{-1}\int_{\xi_{i-1}}^{\xi_{i+1}}e^{-\beta_1 (1-x(\xi))/\varepsilon} d\xi+\int_{y_{j-1}}^{y_{j+1}}e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon}dy)\\& \leq& C\varepsilon^{-1}N^{-1}e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon}+N^{-1}e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon}\\& \leq & CN^{-1}(\varepsilon^{-1}+1)\prod\limits_{k=1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}\hat{S}_i \leq CN^{-1}(1+\varepsilon)\prod\limits_{k=1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}L^{N, N}\hat{S}_{i+1}. \end{eqnarray*} $

由比较定理, 当 $(x_i, y_j)\in\Omega_{21}\cup\Omega_{22}$时有

$ \begin{equation}|E_1(x_i, y_j)-E_{1, ij}^{N, N}|\leq CN^{-1}(1+\varepsilon)\prod\limits_{k=1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}\hat{S}_{i+1}\leq CN^{-1}(1+\varepsilon).\label{4.26}\end{equation} $ (3.9)

因此, 由(3.8) 和(3.9) 式有(3.5) 式成立.证毕.

定理3.3   $E_2$部分误差满足

$ \begin{equation}|E_2(x_i, y_j)-E_{2, ij}^{N, N}|\leq CN^{-1}(1+\varepsilon), ~(x_i, y_j)\in\Omega.\label{4.27}\end{equation} $ (3.10)

  将区域 $\Omega$分成两部分 $\Omega_{11} \cup\Omega_{21}$ $\Omega_{12} \cup\Omega_{22}$来证明, 方法与定理3.2证明方法类似.略.

定理3.4   $E_3$部分误差满足

$ \begin{equation}|E_3(x_i, y_j)-E_{3, ij}^{N, N}|\leq CN^{-1}(1+\varepsilon), ~(x_i, y_j)\in\Omega.\label{4.28}\end{equation} $ (3.11)

  同样的, 我们将区域 $\Omega$分成 $\Omega_{11} \cup\Omega_{12}$ $\Omega_{21}\cup\Omega_{22}$两部分来证明.首先考虑 $\Omega_{11} \cup\Omega_{12}$部分, 此时 $i=1, 2, \cdot\cdot\cdot, N/2, ~ j=1, 2, \cdot\cdot\cdot, N-1$.由(3.2) 式、引理2.1、引理2.4以及定理3.2证明过程有

$ \begin{eqnarray*}|L^{N, N}E_{3, ij}^{N, N}|&=&|LE_3(x_i, y_j)| \leq C\varepsilon e^{-(\beta_1 (1-x_i)+\beta_2 (1-y_j))/\varepsilon}\\& \leq &C\varepsilon e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon} \leq C\prod\limits_{k=1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}L^{N, N}\hat{S}_i. \end{eqnarray*} $

由比较定理, 有 $|E_{3, ij}^{N, N}|\leq C\prod\limits_{k=i+1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}.$又由引理2.1, 有

$ |E_3(x_i, y_j)|\leq Ce^{-(\beta_1 (1-x_i)+\beta_2 (1-y_j))/\varepsilon}\nonumber\leq C e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon}\nonumber\leq C\prod\limits_{k=i+1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}. $

因此当 $(x_i, y_j)\in\Omega_{11} \cup\Omega_{12}$时, 由定理3.2证明过程有

$ \begin{equation}|E_3(x_i, y_j)-E_{3, ij}^{N, N}|\leq |E_3(x_i, y_j)|+|E_{3, ij}^{N, N}| \leq C\prod\limits_{k=i+1}^{N}(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1} \leq CN^{-1}.\label{4.32}\end{equation} $ (3.12)

下面考虑 $\Omega_{21}\cup\Omega_{22}$区域, 此时 $i=N/2+1, \cdot\cdot\cdot, N-1, ~j=1, 2, \cdot\cdot\cdot, N-1$.由引理2.1至引理2.4以及网格函数(2.2) 和网格分布(2.4), 有

$ \begin{eqnarray*}&&|L^{N, N}(E_3(x_i, y_j)-E_{3, ij}^{N, N})|\\ &=&|(L^{N, N}){E_3}(x_i, y_j)-(L {E_3})_{ij})|\\&\leq& C(\varepsilon^{-2}\int_{x_{i-1}}^{x_{i+1}}e^{-\beta_1 (1-x)/\varepsilon} e^{-\beta_2 (1-y_j)/\varepsilon}dx+\varepsilon^{-2}\int_{y_{j-1}}^{y_{j+1}}e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon} e^{-\beta_2 (1-y)/\varepsilon}dy)\\ &\leq& C(\varepsilon^{-1}\int_{\xi_{i-1}}^{\xi_{i+1}}e^{-\beta_1 (1-x(\xi))/\varepsilon} e^{-\beta_2 (1-y_j)/\varepsilon}d\xi+\varepsilon^{-2}\int_{y_{j-1}}^{y_{j+1}}e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon} e^{-\beta_2 (1-y)/\varepsilon}dy)\\ &\leq&C\varepsilon^{-2}N^{-1}(\varepsilon+1)e^{-\beta_1 (1-x_i)/\varepsilon}e^{-\beta_2 (1-y_j)/\varepsilon}\\ &\leq&C\varepsilon^{-2}N^{-1}(\varepsilon+1)\prod\limits_{k=1}^{N}[(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}(1+\dfrac{\beta_2 h_{y, k}}{\varepsilon})^{-1}]S_{ij}\\&\leq& CN^{-1}(1+\varepsilon)\prod\limits_{k=1}^{N}[(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}(1+\dfrac{\beta_2 h_{y, k}}{\varepsilon})^{-1}]L^{N, N}S_{i+1, j+1}. \end{eqnarray*} $

由比较定理, 当 $(x_i, y_j)\in\Omega_{21}\cup\Omega_{22}$时有

$ \begin{eqnarray}|E_3(x_i, y_j)-E_{3, ij}^{N, N}|&\leq& CN^{-1} (1+\varepsilon)\prod\limits_{k=1}^{N}[(1+\dfrac{\beta_1 h_{x, k}}{\varepsilon})^{-1}(1+\dfrac{\beta_2 h_{y, k}}{\varepsilon})^{-1}]S_{i+1, j+1}\nonumber\\&\leq& CN^{-1}(1+\varepsilon).\label{4.33}\end{eqnarray} $ (3.13)

因此由(3.12) 和(3.13) 式有(3.11) 式成立.证毕.

定理3.5  设 $u$是问题(1.1) 的解, $u^{N, N}_{ij}$是差分格式(2.1) 在网格(2.4)-(2.5) 上求得的数值解, 则有 $|u(x_i, y_j)-u^{N, N}_{ij}|\leq CN^{-1}(1+\varepsilon), ~(x_i, y_j)\in\Omega.$

  由(3.3) 和定理3.1至定理3.4结论即得.证毕.

定理3.6  设 $u$是问题(1.1) 的解, $u^{N, N}_{ij}$是差分格式(2.1) 在网格(2.4)-(2.5) 上求得的数值解, 则 $u^{N, N}_{ij}$一致一阶收敛于 $u$, 且有 $|u(x_i, y_j)-u^{N, N}_{ij}|\leq CN^{-1}, ~(x_i, y_j)\in\Omega.$

  由定理3.5结论以及 $\varepsilon\ll 1$即得.证毕.

推论3.1  若我们在网格 $\overline{W}_{N, M}=\{(x_i, y_j)|0=x_0<x_1<\cdot\cdot\cdot<x_N=1, ~0=y_0<y_1<\cdot\cdot\cdot<y_M=1 \}$上考虑问题(1.1), 其中 $x_i$ $y_j$类似(2.4) 和(2.5) 定义, 算子 $L^{N, M}$由(2.1) 所定义的 $L^{N, N}$作相应改变, $u^{N, M}_{ij}$ $L^{N, M}u^{N, M}_{ij}=f_{ij}, \ \ \ 1\leq i\leq N-1, ~ 1\leq j\leq M-1$的解, 则类似的有收敛性估计

$ |u(x_i, y_j)-u^{N, M}_{ij}|\leq C(N^{-1}+M^{-1}), ~(x_i, y_j)\in\Omega. $
4 数值实验

我们用下面的算例来验证结论的正确性和方法的可行性.

例1

$ \begin{equation}\left\{ \begin{aligned} &-\varepsilon \triangle u+\frac{\partial u}{\partial x}+\frac{\partial u}{\partial y}=f(x, y), \\ &u|_\Gamma=g(x, y), ~~ \Gamma=\partial\Omega, \end{aligned} \right.\label{4.66}\end{equation} $ (4.1)

这里我们取 $f(x, y)$ $g(x, y)$为满足解为 $u(x, y)=\frac{e^{\frac{x-1}{\varepsilon}}+e^{\frac{y-1}{\varepsilon}} -2e^{-\frac{1}{\varepsilon}}}{1-e^{-\frac{1}{\varepsilon}}}+\sin(x+y)$的函数.

对于算例(4.1), 我们在网格(2.4)-(2.5) 上按照(2.1) 式构造迎风差分格式, 网格函数中我们取 $\sigma=1, ~\beta_1=\beta_2=0.5$, 求出问题的数值解. 表 1表 2列出了数值解与真解的最大误差和离散的 $l_2$误差.我们分别计算了当 $\varepsilon=10^{-4}, 10^{-5}, 10^{-7}, ~N=64, 128, 256$时的最大误差和离散的 $l_2$误差.

表 1 数值解与真解的最大误差

表 2 数值解与真解的l2误差

表中 $r$表示收敛率, 由 $r=\log_2(e_N/e_{2N})$计算得出, 这里 $e_N$ $e_{2N}$分别对应于网格剖分数为 $N\times N$ $2N\times2N$时的误差.由表中数据可看出, 当 $\varepsilon$极小时, 差分格式(2.1) 求得的数值解一致一阶收敛于真解, 结果非常稳定, 与定理3.6的结论一致.

参考文献
[1] 周琴. 一类奇异摄动问题差分格式的一致收敛性分析[J]. 湖南工程学院学报自然科学版, 2009, 19(3): 34–36.
[2] 梁克维, 李大明, 江金生. 中点迎风差分格式在Bakhvalov-Shishkin网格上的注记[J]. 浙江大学学报(理学版), 2002, 29(1): 20–24.
[3] Zhou Qin, Chen Yanping, Yang Yin. Two improved algorithms and implementation for a singularly perturbed problem on moving meshes[J]. Journal of Systems Science and Complexity, 2011, 24: 1232–1240. DOI:10.1007/s11424-011-8138-9
[4] Torsten Linβ, Martin Stynes. Asymptotic analysis and Shishkin-type decomposition for an elliptic convection-diffusion Problem[J]. Journal of Mathematical Analysis and Applications, 2001, 261: 604–632. DOI:10.1006/jmaa.2001.7550
[5] Hans-Görg Roos. Optimal convergence of basic schemes for elliptic boundary value problems with strong parabolic Layers[J]. Journal of Mathematical Analysis and Applications, 2002, 267: 194–208. DOI:10.1006/jmaa.2001.7763
[6] Dyrk Schneider, Hans-Görg Roos, Torsten Linβ. Uniform convergence of an upwind finite element method on layer-adapted grids[J]. Comput. Methods Appl. Mech. Engrg., 2001, 190: 4519–4530. DOI:10.1016/S0045-7825(00)00328-5
[7] Teofanov Lj, Hans-Görg Roos. An elliptic singularly perturbed problem with two parameters Ⅰ: solution decomposition[J]. Journal of Computational and Applied Mathmatics, 2007, 206: 1082–1097. DOI:10.1016/j.cam.2006.09.010